مکان های بهداشتی و عمومی شهر افسوس ترکیه

در لابه لای ویرانه های سنگی افسوس، بخش های مختلفی از زندگی مردم این شهر در قرون ابتدائی میلادی پیدا می شود، لایه هایی که می توان جنبه های مختلف زندگی مردمان آن روزگار را بهتر فهمید و درکی درست نسبت به تاریخ، تمدن و جامعه ی آن روزگار پیدا کرد، البته برای بسیاری از گردشگران، درک لایه های زیر تمدنی باستانی شاید کمتر اهمیت داشته باشد اما پا گذاشتن در مسیری تاریخی با مکان هایی زیبا، علاوه بر ایجاد تنوع و سرگرمی در سفر هایشان، بی گمان آنها را در تار و پود زمان می اندازد و آنها ناخواسته نسبت به عمق زندگی جدی تر می کند.

از این رو، این بار در 2safar به سراغ مکان های عمومی در شهر افسوس خواهیم رفت که این مکان ها لایه های تاریک و روشن فرهنگ افسوس و دنیای باستان را بیشتر نمایان می کنند، لایه هایی که نمی خواهیم آنها را در ترازوی تاریخ قرار دهیم و تنها به دنبال دیدن بخش های پنهان زندگی مردم افسوس هستیم. یکی از بناهایی که در خیابان مرمرین کورتیس با آن برخورد خواهید کرد، بنایی با نام Brothel است، که در معرفی خیابان کورتیس در سایت 2safar اشاره ی کوتاهی به این مکان داشتیم. این بنا متعلق به دوران تراژان است که در حدود سال های 98 تا 117 پیش از میلاد بر قلمرو امپراتوری روم حکمرانی می کرد. این بنا شامل دو طبقه می باشد که یک سالن در قسمت پایین قرار گرفته و طبقه دوم از تعدادی اتاق کوچک تشکیل می شود. در قسمت غربی خانه هم یک محل پذیرایی وجود دارد که کف این بخش با موزائیک های رنگی پوشیده شده اند و در کنار آن یک حمام و استخر قرار دارد. البته استخر این خانه چندان بزرگ نیست و محیط اش بیضی شکل است. باستان شناسان در یافته های خود تصاویر منقش سه زن به همراه یک پیش خدمت و یک موش وگربه را در کف استخر پیدا کردند که بیشتر ماهیت این بنای باستانی افسوسی را بیان می کرد.

برای توصیف این خانه می توان از تابلو های تبلغیاتی کنار خیابان کورتیس شروع کرد، همان طور که در معرفی خیابان کورتیس اشاره کردیم، تابلو های سنگی در کنار خیابان نصب شده بود، که میهمانان شهر افسوس را به خانه هایی تحت عنوان خانه ی عشق دعوت می کرد، این تابلوها با تصویر کف پا شبیه به کف پای زنان قابل مشاهده هستند. این خانه های عشق همان روسپی خانه های شهر باستانی بودند که بخشی از فرهنگ مردمان آن روزگار شهر به شمار می رفتند. افسوس شهری بود که ملوانان و بازرگانان بسیاری مسیر دریایی سخت و دشوار شان را برای رسیدن به این شهر باشکوه باستانی طی می کردند، شهری که رونق اقتصادی اش مورد توجه بازرگانان مناطق مختلف جهان به خصوص نواحی اطراف بود. میهمانان این شهر، در چنین خانه های علاوه بر گرفتن حمام و تعویض و شست و شوی لباس هایشان از خدمات ارائه شده در این روسپی خانه ها استفاده می کردند.

اینها بقایایی سنگی هستند، که روزگاری زندگی های بسیاری در آن جا رقم می خورد و به عنوان بخشی از فرهنگ اجتماعی شهر افسوس امری پذیرفتنی و رایج به شمار می رفت، هرچند در دوران باستان هم چنین مکان هایی از اعتبار برخوردار نبودند و از لحاظ اخلاقی امری ناپسند به شمار می رفتند اما به عنوان یکی از مناسبات اجتماعی در جامعه پذیرفته شده بودند.

دانستنی های ما از شهر افسوس با هر قدم در این شهر بیشتر می شود و لایه های بیشتری از تمدن باستانی در این شهر بیرون می افتد. امروزه بهداشت به عنوان یک امر عادی در بسیاری از نقاط جهان شناخته می شود و یکی از استاندارد های کیفیت زندگی مردم در نقاط مختلف به شمار می آید. با این ذهنیت در شهر افسوس می توان نمونه های دیدنی از این بخش از تمدن افسوس را مشاهده کنیم. توالت های عمومی یکی از این نمونه های است که بقایای بنای آن امروزه یکی از آثار تاریخی این شهر باستانی به شمار می رود و بیشتر از هر چیز مکانیزم عملکرد، ساختار و در نهایت پیشرفت موجود در افسوس باستان را می توان در این بخش از شهر دید، پیشرفتی که تنها متعلق به پادشاهان و اشراف نبوده و طبقات متوسط و پایین جامعه از آن برخوردار بوده اند و مورد توجه قرار داشتن امورات بهداشتی و اولیه مانند این مکان ، میزان رشد اجتماعی افسوس در قرون قبل و بعد میلاد مسیح را نشان می دهد.

یکی از این مکان های در خیابان معروف کورتیس قرار دارد، که شاید لوکس ترین خیابان افسوس بوده است. این مکان در گوشه ای کورتیس قابل مشاهده می باشد و بر اساس یافته های باستان شناسان تنها برای استفاده مردان بوده و این مکان به طور خاص به دلیل هزینه ورود متعلق به اقشار متوسط به بالای جامعه بوده است. بر اساس یافته های کاوشگران، درب ورودی این بنا دارای دو بال بوده و 48 محل نشستن بر روی سنگ هایی که از مرمر ساخته شده اند، وجود دارد. بسیاری معماران در ساخت ساختمان بر این باورند که سیستم فاضلاب مهمترین بخش سازه پس از اسلکت اصلی به شمار می رود و از این رو، عملکرد درست این بخش در کیفیت خانه و ساختمان نقش بسیار مهمی دارد. این سازه ی باستانی دارای سیستم فاضلابی بسیار مناسبی است که پیشرفت مهندسان و معماران آن روزگار افسوس را بیشتر نمایان می کند. همان طور که گفته شد، صندلی های دور تا دور محوطه ی این بنا در سه طرف قرار گرفته، که در وسط صندلی های سنگی سوارخی قرار دارد که این منفذ به سیسم تخلیه و فاضلاب این مجموعه می رسد، لوله های فاضلاب این مکان را در عمقی پایین تعبیه کرده اند که عملکرد سریع تر و بهتر سیستم فاضلاب را در پی دارد.

همچنین سیستم بهداشتی این توالت عمومی هم در روزگار باستان قابل توجه است، یک کانال از مقابل صندلی های سنگی کشیده شده، که آب تمیز از آن عبور می کند و افراد می توانستند از این آب برای شستشوی خود استفاده کنند. همچنین اسفنج هایی هم برای امور بهداشتی افراد در دسترس شان قرار داشته که در سرکه نگهداری می شدند. سقف این مکان از چوب بوده که بر روی ستون هایی گذاشته می شد،که در وسط این محوطه قرار داشتند ، قسمت مرکزی محوطه ی محیط باز و بدون سقف بوده است، در فصل های سرد، آب گرم مورد نیاز در این مکان از طریق لوله های رُسی به این مکان انتقال داده می شد. شاید به نظر این بنای عمومی، مکانی بی اهمیت و ناخوشایند برای معرفی آن به عنوان جاذبه ی گردشگری افسوس باشد، اما این مکان، علاوه بر نشان دادن پیشرفت های اجتماعی و معماری افسوس در عهد باستان، ساختار تمدنی و فرهنگی شهری را به نمایش می گذارد که در چند هزار سال قبل تر، اهمیت بهداشت عمومی برایش روشن و امری مشخص بوده است.

افسوس در دوران روم به طور کامل شهری رومی به شمار می رفت و بسیاری از فرهنگ های مورد توجه رومی ها بخشی از سنت این شهر بودند. بر اساس متون تاریخی، رومی ها به بهداشت فردی اهمیت بسیاری می دادند از این رو، در بخش های مختلف شهر حمام هایی وجود داشت که این فرهنگ باستانی را در معرض دید گردشگران قرار می دهد. اقشار ثروتمند و اشراف شهر در خانه های خود مکان هایی به عنوان حمام داشتند اما چنین مکان هایی در نقاط مختلف شهر در دسترس مردم افسوس قرار داشت و حتی برخی از ثروتمندان شهر اتاق های خصوصی در این مکان برای خود داشتند. برای آشنایی بیشتر با چنین مکان هایی به حمام واریوس می رویم و این مکان را برای شمل معرفی می کنیم.

بنایی ویرانه شده در شرق باسیلکا متعلق به حمام واریوس است که قدمت این سازه مربوط به دوره روم می باشد.باستان شناسان تاریخ ساخت این بنا را در حدود قرن دوم میلادی ارزیابی کرده اند. این حمام باستانی از بلوک های برش خورده ی مرمر ساخته شده است و گردشگران می توانند موزائیک مرمرین این بنا را در راهرو 40 متر حمام مشاهده کنند، هرچند کارشناسان این قسمت سازه را متعلق به قرن 5 میلادی می دانند و این نکته مرمت های چندین باره ی این مکان باستانی را تایید می کند. در کاوش های باستانی قسمت هایی از کانال های انتقال آب سرد و گرم حمام واریوس کشف شده و حفاری ها در این حمام همچنان ادامه دارد.

این حمام یکی از آثار دوران هلنیستی شهر افسوس است که توسط فلاویوس دامیانوس ساخت شد. بر اساس اطلاعات موجود در خصوص این بنا، اتاق های منفک و مجزای موجود در ویرانه های حمام واریوس را متعلق به دامیانوس و تعداد دیگری از ثروتمندان افسوس می دانند که به صورت حمام های خصوص در این مجموعه ساخته شده اند.

گردشگران می توانند در بقایای این مکان باستانی دیوارهای شمالی و شرقی که از سنگ های بدون تراش خورده و چسبیده به دیواره ی تپه ی کنار حمام را مشاهده کنند. همچنین اتاق های استراحت برای معاشرات و نشستن افراد نیز قابل تشخیص است. این بنای باستانی و بهداشتی شهر افسوس همان طور که گفتیم در خلال قرون 2 تا 5 میلادی بارها مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته و بخش های مختلفی به این بنا اضافه شده است. بارزترین شاهد این تغییرات ، یکی همان راهروی 40 متری با موزائیک های برجامانده است و بخش دیگر هم کالداریوم (بخش گرم) ، تپیداریوم (بخش گرم) و یخچال (بخش سرد) این حمام باستانی است.

نکته جال در خصوی حمام واریوس وجود یک محیط سنگفرش شده در قسمت جلوی حمام است که نشان می دهد در دوره های بعدی از حمام های واریوس به عنوان یک سالن بدنسازی استفاده می کردند. این حمام در یکی از بخش های ورودی شهر قرار گرفته که میهمانان و مسافران شهر پیش از ورود به افسوس به حمام می رفتند و علاوه بر استراحت خود را شستشو می دادند. نکته قابل توجه دیگر در حمام های یونانی-رومی کارکرد های اجتماعی این مکان هاست که علاوه بر کارکرد بهداشتی، مجتمع اجتماعی و تفریحی به شمار می رفتند و گردشگران امروز می توانند تصویر شفاف تری از افسوس باستانی را در ذهن تجسم کنند.